W Warszawie znajduje się około 6 tysięcy ulic, placów, skwerów i rond a wszystkie one noszą jakieś nazwy. Ciągle też powstają nowe osiedla, na których wytyczane są kolejne, większe i mniejsze ulice, które też otrzymują swoje imiona. Nazewnictwo warszawskich ulic często nawiązuje do historii Polski, historii naszego miasta, upamiętnia bohaterów różnych pokoleń, czasami wskazuje kierunek do którego dana ulica prowadzi, a bywa też tak, że nazwa jest zupełnie przypadkowa. Zatem przyjrzyjmy się bliżej tym nazwom i spróbujmy wyjaśnić niektóre z nich.
Przed wiekami w Starej i Nowej Warszawie nazwy ulic często były związane z ważnymi dla miasta punktami, do których dana ulica prowadziła. W ten sposób nazwano takie ulice, jak: Świętojańska, przy której znajdował się kościół św. Jana, czy Świętojerska z kościołem św. Jerzego oraz ulice Kanonia i Dziekania, gdzie stały domy księży kanoników i dziekana kolegiaty. Do pierwszego stałego mostu na Wiśle wiodła ulica Mostowa a na nowomiejski rynek można było dojść ulicą Przyrynek. Czasami imiona ulic zdradzały tajemnicę, kto przy nich mieszka. Tu za przykład mogą nam posłużyć ulice Piekarska, Piwna, Miodowa, przy których osiedlali się przybywający z Torunia piernikarze albo Wójtowska i Rajców, zamieszkałe przez miejskich urzędników.
Nazewnictwo warszawskich ulic zostało uporządkowane w XVIII wieku przez marszałka wielkiego koronnego Stanisława Lubomirskiego, który zasłynął jako doskonały gospodarz stolicy. Aktem wydanym w 1770 roku zostały wprowadzone stałe nazwy ulic, tablice adresowe na budynkach i numery domów, co znacznie ułatwiło administrowanie miastem. Książę Lubomirski wprowadził również stałe oświetlenie Warszawy, która dotychczas tonęła w ciemnościach. Pierwszym źródłem światła na ulicach naszego miasta były latarnie łojowe i oliwne. Gazowe pojawiły się dopiero w połowie XIX wieku. Również ten sam książę zadbał o zdrowie warszawiaków, chroniąc ich za pomocą okopów otaczających miasto przed panoszącą się w wtedy w Europie zarazą. W ten sposób został utworzony wał ziemny po obu stronach Wisły a do miasta można było dostać się tylko kontrolowanymi wjazdami, przy których stanęły rogatki.
Na czerwono zaznaczona linia okopów Lubomirskiego
Do 1916 roku okopy Lubomirskiego wyznaczały granice Warszawy. Pamiątką po nich jest ulica Okopowa, która powstała jako droga biegnąca po wewnętrznej stronie okopów i początkowo nazywana była drogą Przyokopową. Dziś ulicę Przyokopową mamy w innym miejscu, przy niej znajduje się Muzeum Powstania Warszawskiego. W XVIII wieku, po usypaniu okopów Lubomirskiego była też w Warszawie ulica Okopowa ale ta znajdowała się w zupełnie innym miejscu niż nasza obecna Okopowa. Tę nazwę nosiła wówczas obecna ulica Klonowa, którą z kolei obsadzono klonami i w 1876 roku zmieniono jej nazwę na obecną.
Ulica Okopowa
Teraz prześledźmy historię głównych stołecznych arterii. Na początek ulica Marszałkowska. Jej patronem jest marszałek wielki koronny Franciszek Bieliński. Był on nie tylko zasłużonym dla naszego miasta przewodniczącym Komisji Brukowej, która brukowała i porządkowała miejskie i podmiejskie ulice w połowie XVIII wieku ale także Bieliński był właścicielem jurydyki Bielino. Główną ulicę jego jurydyki nazywano początkowo Otwocką, bo w Otwocku znajdował się wybudowany przez ojca naszego marszałka pałac. Ulica Otwocka była krótka. Biegła od Królewskiej do obecnej ulicy Sienkiewicza, która wcześniej nazywała się Nowosienna. Około roku 1766 Otwocka została przedłużona do placu Unii Lubelskiej i wówczas zmieniono jej nazwę na Bielińska. Kilka lat potem dokonano kolejnej zmiany i tak w końcu w 1770 roku w Warszawie pojawiła się ulica Marszałkowska.
Aleje Jerozolimskie to z kolei dawna droga, która prowadziła do znajdującego się pomiędzy obecnym placem Zawiszy a ulicą Kaliską osiedla żydowskiego nazywanego Nową Jerozolimą. To osiedle powstało za okopami Lubomirskiego, czyli poza granicami miasta, co było zgodne z wydaną jeszcze przez króla Zygmunta Augusta ustawą Non tolerandis Judeis. Ustawa ta zakazywała Żydom osiedlać się w granicach miasta. Choć osiedle to istniało krótko, bo tylko dwa lata, między rokiem 1774 a 1776, to jego nazwa na dobre utrwaliła się w historii naszego miasta.
Ciekawe jest pochodzenie nazwy ulicy Karowej. Tą stromą uliczką biegnącą od Krakowskiego Przedmieścia do Wisły jeździły niegdyś wozy karowe, które wywoziły z miasta nieczystości. Nie wiozły ich zbyt daleko, bo wysypisko od końca XVIII wieku znajdowało się nad brzegiem Wisły. Przy tej ulicy znajdowała się też zajezdnia dla tych wozów, nazwana Magazynem Karowym.
I jeszcze kilka przykładów nazw, które dają się łatwo wytłumaczyć: ulica Foksal od znajdujących się przy niej ogrodów spacerowych zwanych z języka angielskiego Vauxhall, Nowolipki od klasztoru sióstr brygidek, które przeniosły się tu z Nowej Lipki, Stawki to droga, biegnąca między stawami, Warecka od Kazimierza Pułaskiego, który tu mieszkał a pochodził z Warki, Boleść bo przy tej ulicy znajdowało się więzienie i Próżna z powodu długiego próżnowania (długo nie było przy nie zabudowy).
Tablice z różnych okresów historycznych
W XIX wieku, w czasie zaborów, wytyczane wówczas nowe ulice otrzymywały imiona rosyjskich bohaterów. Obecna ulica Romualda Traugutta nosiła imię generała Fiodora Berga a Kredytowa nazwana została Erywańską, bo generał Iwan Paskiewicz był księciem erywańskim. Najhojniej upamiętniono jednak cara Aleksandra I. Jego imię nosił późniejszy plac Trzech Krzyży, praski odcinek obecnej Alei Solidarności, który nazwany był ulicą Aleksandryjską oraz most na Wiśle, wybudowany przez inżyniera Stanisława Kierbedzia.
Po odzyskaniu niepodległości zachodzą kolejne zmiany. Już nic nie stało na przeszkodzie, by nowe stołeczne ulice i place mogły dostać imiona naszych narodowych bohaterów a te nazwy, które wcześniej nadał im zaborca można było w końcu zmienić.
W okresie międzywojennym powstaje warszawski Żoliborz. Wytyczane wówczas w tej dzielnicy ulice to prawdziwy leksykon polskich bohaterów. Znajdziemy tu między innymi ulice: Adama Mickiewicza, Juliusza Słowackiego, Stefana Żeromskiego, Władysława Reymonta, Stefana Czarnieckiego, Ludwika Rydygiera, Zygmunta Krasińskiego i wiele innych.
W pozostałych dzielnicach Warszawy wymieniono niektóre nazwy. Na przykład plac Saski otrzymał imię marszałka Józefa Piłsudskiego, praska ulica Aleksandryjska była teraz Zygmuntowską a Petersburską i Moskiewską połączono w jedną ulicę Jagiellońską, plac Aleksandra został placem Trzech Krzyży a plac Zielony otrzymał imię generała Jana Henryka Dąbrowskiego.
Niemiecka okupacja spowodowała kolejne zamieszanie w nazewnictwie warszawskich ulic i placów. Na tablicach informacyjnych pojawiają się niemieckojęzyczne napisy. Wówczas w Warszawie zamiast ulic mieliśmy „strasse”. Niektórym ulicom i placom Niemcy całkowicie zmienili nazwy, na przykład plac Piłsudskiego był w okresie okupacji Adolf Hitler Platzem a Aleje Ujazdowskie Lindenallee.
Po wojnie, w trakcie odbudowy zniszczonej Warszawy, na mapie naszego miasta pojawiają się nowe nazwy ulic. Pierwsza, wybudowania w 1949 roku arteria komunikacyjna Trasa W-Z otrzymuje imię generała Karola „Waltera” Świerczewskiego, plac Wilsona staje się placem Komuny Paryskiej, plac Bankowy za bohatera dostaje Feliksa Dzierżyńskiego a na budowanym w latach pięćdziesiątych osiedlu, na Pradze II, powstaje plac Juliana Leńskiego (obecnie generała Józefa Hallera). Wybudowana w latach pięćdziesiątych nowa arteria, będąca przedłużeniem ulicy Tytusa Chałubińskiego (w czasie zaborów Teodora Berga) dostała imię Juliana Marchlewskiego (obecnie Aleja Jana Pawła II) a przedłużenie Marszałkowskiej od placu Bankowego w kierunku Żoliborza było ulicą Marcelego Nowotki (obecnie generała Władysława Andersa).
Początek lat dziewięćdziesiątych ubiegłego stulecia był kolejnym okresem przeprowadzenia licznych zmian nazewnictwa warszawskich ulic i placów. Po przemianach ustrojowych, jakie zaszły w Polsce, wielu stołecznym ulicom przywrócono ich dawne, historyczne nazwy lub nadano imiona nowych bohaterów.
Na zakończenie kilka ciekawostek o warszawskich ulicach. Najdłuższą z nich jest obecnie Wał Miedzeszyński, który ma długość 14,6 kilometra. Najkrótsza ulica w Warszawie i prawdopodobnie w całej Polsce, to uliczka Samborska, która znajduje się na Nowym Mieście. Odchodzi ona od ulicy Przyrynek w kierunku Wisły i liczy niespełna 22 metry. Nie jest do niej przypisany żaden budynek. Samborska została wytyczona około roku 1770 a nazwę swoją zawdzięcza rodzinie Samborskich, właścicieli okolicznych włości.
Najdłuższą nazwę posiada ulica Dwudziestego Pierwszego Praskiego Pułku Piechoty imienia Dzieci Warszawy. Jest to główna ulica w przyłączonej do Warszawy w 2002 roku gminie Wesoła. Najkrótsze nazwy to aleja Róż oraz ulice Ewy i Lwa.
Są w Warszawie także nazwy ulic bardzo podobne do siebie, co bywa zmorą zwłaszcza dla kurierów, taksówkarzy i przyjezdnych. Łatwo jest pomylić Kozią z Koźlą, al. Wilanowską z ul. Wilanowską, Ceglaną z Cegielnianą lub Cegłowską, Husarii z Husarską czy Potocką z Potockich i Potockiego albo Krasiczyńską z Krasnobrodzką i Krasnołęcką.
Z nazwami stołecznych ulic wiążą się też anegdoty. Jedna z nich dotyczy ulicy Dowcip, a skąd taka nazwa? W połowie XIX wieku wdowa po Onufrym Bromirskim, pani Aniela, właścicielka posesji przy ulicy Mazowieckiej 8, chciała mieć widok na rozciągające się do Krakowskiego Przedmieścia ogrody księży misjonarzy z kościoła św. Krzyża. Załatwiła u tych księży, oczywiście za odpowiednią opłatą, dokument, który gwarantował jej posesji „prawo do światła”, czyli zapewniał, że żadna budowla widoku nie zasłoni. W latach osiemdziesiątych XIX wieku kościelne ogrody rozparcelowano. Wówczas wytyczono na ich terenie nowe ulice Włodzimierską (obecnie Czackiego) i Berga (obecnie Traugutta) a działki pod zabudowę, leżące między tymi ulicami, zostały sprzedane. Rozeszły się jak świeże bułeczki, z wyjątkiem tej leżącej naprzeciw Mazowieckiej 8, bo tam nie można było nic budować. Ale i na nią trafił się kupiec, niejaki Alfred Szmidt. By nie rezygnować z „prawa do światła”, zakupił też ciągnącą się w stronę ulicy Włodzimierskiej dużą działkę, którą podzielił na trzy prostopadłe do Mazowieckiej pasy. Dwa boczne sprzedał ze sporym zyskiem pod zabudowę a trzecim środkowym zgodnie z prawem zapewnił dostęp do światła. Na pamiątkę sprytnego posunięcia Alfreda Szmidta ten niezabudowany pas stał się zaułkiem i nazwano go Dowcip.
Inna anegdota związana jest z łączącą plac Unii Lubelskiej z Belwederską ulicą Bagatela. Kiedy król Stanisław August Poniatowski urządzał się w swoich Łazienkach, zapragnął by jego ulubiony nadworny malarz i przyjaciel, Marcello Bacciarelli zamieszkał blisko niego. Podarował więc mu włości leżące w sąsiedztwie Łazienek. Bacciarelli prezent przyjął ale odrzekł, że jego praca nie wymaga aż takiej nagrody, na co król odpowiedział: przecież to bagatela. I gdy mistrz Bacciarelli wybudował tu swoją rezydencję a w jej pobliżu wytyczono ulicę, nazwano ją właśnie Bagatela.
ulica Bagatela
Jest także inna wersja pochodzenia nazwy ulicy Bagatela, znacznie bardziej prozaiczna. Mówi ona, że „Bagatela” była po prostu nazwą restauracji prowadzonej przez Szymona Chavota, restauratora i założyciela słynnych ogrodów Frascati. Z kolei nazwa tych ogrodów pochodziła od niezwykle zielonego włoskiego miasteczka Frascati, leżącego niedaleko Rzymu.
Mamy też w Warszawie ulice, którym imona dały seriale telewizyjne, na przykład ulica Alternatywy czy Rondo Czterdziestolatka a także takie, których patronem jest postać literacka. Tu za przykład może posłużyć znajdujaca sie w dzielnicy Rembertów ulica Kordiana czy śródmiejska Kubusia Puchatka.
A na koniec zabawne pytanie: „Panie, czy ta ulica, to Pańska? Nie, Wspólna”.
Zdjęcia pochodzą z Wikipedii.
WawaManiak 