Praski domek loretański

Czy wiecie jak wygląda herb warszawskiej Pragi? Jego wizerunek można zobaczyć między innymi nad drzwiami bocznymi do katedry praskiej, kościoła św. Floriana i św. Michała Archanioła. Na praskim herbie występuje kilka elementów. Głównym z nich jest domek loretański, trzymany przez anioły, nad nim wizerunek Matki Boskiej z Dzieciątkiem a pod nim herb Ogończyk, należący do rodziny Działyńskich. Za nim król Władysław IV nadał w 1648 roku Pradze prawa miejskie, wcześniej była ona wsią szlachecką, należącą do biskupa kamienieckiego Michała Działyńskiego. Obok Ogończyka na herbie mamy jeszcze symbole władzy biskupiej – infułę i pastorał a poniżej herb kapituły kamienieckiej przedstawiający dwa skrzyżowane klucze i miecz.

Dlaczego insygnia biskupa Działyńskiego znalazły się w herbie Pragi to już możemy się domyśleć. A domek loretański też nie bez przyczyny w nim ulokowano. Otóż w praskim kościele Matki Bożej Loretańskiej ten domek się znajduje. A jak się tam znalazł? To już dłuższa opowieść.

Kaplica Matki Boskiej Loretańskiej

W połowie XVII wieku część gruntów Pragi zakupił marszałek nadworny koronny Adam Kazanowski. O nim i jego bajkowej rezydencji przy Krakowskim Przedmieściu możecie poczytać we wcześniejszej publikacji “Gdzie pan Zagłoba walczył z małpami” . To na jego włościach leżących na terenie dzisiejszego Ogrodu Zoologicznego w 1617 roku rozpoczęła się budowa kościoła i klasztoru dla zakonu bernardynów, których sprowadził na Pragę król Zygmunt III Waza. Początkowo powstały w tym miejscu budynki drewniane ale już od roku 1628 budowano murowany, barokowy kościół i klasztor dla bernardynów. Budowa trwała dziesięć kolejnych lat i w końcu bracia zakonni otrzymali na Pradze dostojną siedzibę.

Kolejny król Władysław IV w 1640 roku, na prośbę bernardynów, ufundował jako votum dziękczynne za pomyślne zakończenie wojny polsko-tureckiej kaplicę Matki Boskiej Loretańskiej z domkiem loretańskim w środku. Domek loretański to oczywiście kopia domu świętej rodziny z Nazaretu. Dlaczego zatem nazwanego loretańskim? W XIII wieku zbudowany z kamieni dom w Nazarecie został rozebrany i za sprawą rodziny Angellich ponownie wzniesiony z tego samego budulca we włoskim Loreto. Nazwisko Angell tłumaczy się jako Anioł. I tak też powstała legenda o cudownych przenosinach przez anioły domku świętej rodziny z Nazaretu do Loreto. Potem kopie domków loretańskich powstawały w różnych miejscach Europy. W Polsce mamy je między innymi w Warszawie, Krakowie, Poznaniu czy Kłodzku.

Domek loretański we włoskim Loreto (wikimedia commons)

Na cel budowy kaplicy loretańskiej król Władysław wraz z małżonką Cecylią Renatą przekazali sporą kwotę pieniędzy. Pozwoliło to na stworzenie wspaniałego dzieła. Projekt architektoniczny sporządził Konstanty Tencalla. Kaplica została dobudowana przy ścianie bernardyńskiego kościoła. Poświęcenie kaplicy miało miejsce w 1642 roku. Kiedy cztery lata później Władysław IV Waza nadawał Pradze prawa miejskie, domek loretański znalazł się w jej herbie.

Wewnątrz domku ustawiono figurkę Matki Boskiej Loretańskiej sprzed 1640 roku. Postać Maryi ubrano w drogocenne szaty, które ofiarowała siostra Władysława IV, księżna Anna Katarzyna Wazówna a głowę figurki bożej rodzicielki i dzieciątka ozdobiły złote korony podarowane przez królową Cecylię Renatę, królewską małżonkę.

Figurka Matki Boskiej Loretańskiej z Dzieciątkiem (wikimedia commons)

Kaplica loretańska stała się miejscem szczególnego kultu. Coraz liczniej przybywali tu pielgrzymi a dziewiętnastowieczny historyk i kronikarz Warszawy Franciszek Sobieszczański tak o tym wspomina: „Tutaj co sobota w czasie adwentu zbierali się tłumami z okolic i ze stolicy ludzie i na kolanach odbywali podróż po korytarzach. W każdą inną sobotę odbywali po południu do Loretu praskiego podobne pielgrzymki studenci z Warszawy ze szkół pijarskich i jezuickich pod przewodnictwem właściwych prefektów i nauczycieli. W porze zimowej, kiedy Wisła stanęła, odbywał się uroczysty pochód przez rzekę, z muzyką, z chorągwiami i ze światłem. (…) W takim poszanowaniu i nabożeństwie słynęło to miejsce aż do ostatnich czasów Rzeczypospolitej”

Poświęćmy jeszcze chwilę uwagi kościołowi i klasztorowi bernardynów. Adam Jarzębski, uchodzący za autora pierwszego przewodnika po Warszawie zatytułowanego „Gościniec albo krótkie opisanie Warszawy”, wydanego w 1643 roku tak pisze: „Zacny kościół murowany,/ Wieżami wyprzodkowany,/ Dosyć wesoły i wielki/ W ołtarze, w porządek wszelki;/ Frambugi wymurowane,/ Dla ganków ukształtowane./ Pod wierzchem wkoło sklepisty,/ Dwiema drzwiami otworzysty,/ Ganek dla muzyki niższy,/ A pozytyw na nim wyższy./ Wszystek cegłą położono,/ Opus przystojnie złożono.” Niewiele więcej wiemy, jak dokładnie wyglądała świątynia wewnątrz a żeby zobaczyć jak prezentował się z zewnątrz klasztor, kościół i przyległa do niego kaplica loretańska, najlepiej udać się do Muzeum Pragi. Tam znajduje się doskonała historyczna makieta Pragi, z dominującym na niej kompleksem bernardyńskim.

Klasztor i kościół bernardynów na obrazie Bernardo Belotto (wikimedia commons)

Dwa razy na przestrzeni dziejów te praskie, sakralne obiekty były ograbiane i niszczone. W czasie potopu w 1656 roku grabieży dokonali Szwedzi a później armia Aleksandra Suworowa, pacyfikująca Pragę w czasie insurekcji kościuszkowskiej w 1794 roku. Potem nastał okres wojen napoleońskich. Kiedy Francuzi wkroczyli w 1806 roku do Warszawy, zapadła decyzja o budowie fortyfikacji na Pradze. Trzeba było przygotować teren. Już w następnym roku rozebrano klasztor a w 1811 także kościół. Były też plany rozbiórki kaplicy loretańskiej ale tu mocno sprzeciwili się mieszkańcy Pragi, stając w obronie cennego dla nich miejsca kultu maryjnego i jedynej wówczas świątyni na Starej Pradze. I dzięki skutecznemu protestowi kaplica z domkiem loretańskim przetrwała do naszych czasów.

Kiedy rozbierano kościół, jego wyposażenie było przenoszone do innych świątyń a sami bernardyni przeprowadzili się do klasztoru przy kościele św. Anny na Krakowskie Przedmieście. Opuszczając swą praską siedzibę bracia zakonni zabrali ze sobą figurkę Matki Boskiej Loretańskiej. Została ona ulokowana w specjalnie dla niej urządzonej kaplicy w kościele św. Anny i tam znajduje się obecnie.

Kaplica Matki Boskiej Loretańskiej w kościele św. Anny (wikimedia commons)

Kaplica loretańska przetrwała czasy wojen napoleońskich. Puste miejsce po jej patronce zajęła przeniesiona z rozebranego także w 1807 roku kościoła na Skaryszewie, figurka Matki Boskiej Kamionkowskiej. Jest to figurka, która pierwotnie znajdowała się w kościele św. Stanisława we wsi Kamion (Kamionek) a potem przeniesiona na Skaryszew. Matka Boska Kamionkowska z Dzieciątkiem jest niezwykle cenna, bo to najstarsza gotycka rzeźba w Warszawie. Powstała na Mazowszu około 1500 roku.

Matka Boska Kamionkowska (wikimdia commons)

Do czasu zakończenia budowy na Pradze kościoła św. Floriana i św. Michała Archanioła w 1901 roku, kaplica Matki Boskiej Loretańskiej była jedynym praskim kościołem. W czasie II wojny kaplica została częściowo zniszczona. Odbudowano ją według projektu Stanisława Marzyńskiego.

Praski domek loretański (wikimedia commons)

Na terenie wokół kaplicy loretańskiej znajduje się cmentarz, na którym pochowano żołnierzy z okresu potopu szwedzkiego. Jest też symboliczna mogiła Rocha Kowalskiego, bohatera „Potopu” Henryka Sienkiewicza.

Symboliczna mogiła Rocha Kowalskiego

Warto zajrzeć do stojącej przy ulicy Ratuszowej, w sąsiedztwie warszawskiego ogrodu zoologicznego, kaplicy Matki Boskiej Loretańskiej. Jest to najstarszy kościół na Pradze i znajduje się w nim najstarszy zabytek gotyckiej rzeźby w Warszawie ulokowany w domku loretańskim.

Ołtarz w domku loretańskim (wikimedia commons)