Belweder czyli “piękny widok”

Pałac Belwederski, obecnie zarządzany przez Kancelarię Prezydenta RP, to jeden z najbardziej rozpoznawalnych warszawskich  budynków, przed który docierają niemal wszyscy turyści odwiedzający Stolicę. Gmach, który przetrwał wojenne zniszczenia ma swoją długą,  blisko 500-letnią historię. I o niej Wam  opowiem.

Wszystko zaczęło się w XVI wieku. W źródłach historycznych pojawiają się wzmianki o letniej willi królowej Bony, która została wzniesiona w tym miejscu. Być może ogród belwederski, rozpościerający się na tyłach pałacu i sąsiadujące z nim Łazienki Królewskie to dawne grządki królowej, na których rosły pory, selery, kapusta i inne sprowadzone przez królową z Włoch warzywa.

W połowie XVII stulecia niejaki kanclerz wielki litewski Krzysztof Pac przebudował dawną rezydencję Bony na pałac dla swojej małżonki Klary Izabelli, krewnej królowej Ludwiki Marii Gonzagi. To właśnie ona, Klara Pacowa, kiedy została przywieziona po raz pierwszy do nowej rezydencji, wysiadła z powozu, rozejrzała się dookoła i wykrzyknęła słowa podziwu: „Belvedere”, co z języka włoskiego oznacza piękny widok. I choć później zmieniali się właściciele rezydencji, zmieniał się i sam pałac to nazwa Belweder zachowała się do dzisiaj.

W 1740 roku pałac Paców został przebudowany według projektu Jakuba Fontany i wkrótce potem stał się własnością Lubomirskich a następnie w 1764 roku posiadłość belwederską oraz teren dzisiejszych Łazienek Królewskich zakupił król Stanisław August Poniatowski. Król rozważał wówczas nawet możliwość ulokowania w Belwederze swojej letniej rezydencji. Ostatecznie na rezydencję przeznaczył dawny pawilon kąpielowy Stanisława Herakliusza Lubomirskiego, przebudowany później na Pałac na Wyspie a w Belwederze uruchomił Królewską Fabrykę Farfurów. Piece i warsztaty mieściły się w oficynach zaś w pałacu mieszkali fabryczni zarządcy.

Początkowo próbowano tu wytwarzać porcelanę. Jednak po nieudanych próbach poprzestano na produkcji fajansów. Produkowano zatem w Belwederze zastawę stołową, misy, dzbany, kafle do pieców, lichtarze na świece, wazony a wszystko to  opatrywano sygnaturką „Varsovie” lub literą „B”. Fajansowe „belwederki” cechowały się wysokim poziomem artystycznym. Najsłynniejszym dziełem królewskiej manufaktury był serwis zwany sułtańskim, złożony ze 160 sztuk naczyń, wzorowany na japońskiej porcelanie, podarowany tureckiemu sułtanowi Abdul Hamidowi I (częściowo zachowany w Topkapi Sarai Museum w Stambule). Jednak  manufaktura była zbyt mała i nie wytrzymała konkurencji na rynku. Została zamknięta w 1783 roku.

Po III rozbiorze Polski, kiedy król Stanisław August musiał opuścić swój kraj, Belweder stał się na krótko własnością księcia Józefa Poniatowskiego. Książę przekazał pałac rodzinie Kickich jako rekompensatę za wcześniejsze długi. W 1818 roku Belweder został sprzedany przez Teresę Kicką rządowi Królestwa Polskiego z przeznaczeniem na siedzibę Wielkiego Księcia Konstantego.

Po kolejnej przebudowie, prowadzonej w latach 1818-1822 pod kierunkiem Jakuba Kubickiego, pałac zyskał nową, klasycystyczna szatę. Zamieszkał w nim książę Konstanty Romanow wraz ze swą małżonką Joanną Grudzińską, Polką z pochodzenia.  Pani domu,  zwana księżną łowicką, za miłość do której Konstanty musiał zrzec się prawa do carskiej korony, prowadziła w Belwederze salon towarzyski. Częstym bywalcem, uświetniającym wieczorne spotkania, był kilkuletni wówczas Fryderyk Chopin.

W 1830 roku po szturmie podchorążych pod wodzą Piotra Wysockiego na Belweder, celem pojmania Wielkiego Księcia, co było początkiem wybuchu powstania listopadowego, rezydencja na jakiś czas opustoszała. Jak wiemy  Konstantego w pałacu podchorążowie nie schwytali, bo ten wcześniej ostrzeżony zdołał Belweder opuścić. Wyjechał wraz żoną do Rosji, gdzie oboje wkrótce zmarli.  Do czasu wybuchu I wojny światowej pałac  pozostawał w gestii carów Rosji.

Po wyjściu Rosjan z Warszawy w 1915 roku rezydencja stała się siedzibą niemieckiego gubernatora generała Hansa von Beselera a po odzyskaniu niepodległości zamieszkał tu  Naczelnik Państwa marszałek Józef Piłsudski. Kiedy w grudniu 1922 roku dokonano wyboru pierwszego prezydenta RP Gabriela Narutowicza, marszałek Belweder opuścił. Pałac Belwederski stał się wówczas siedzibą prezydencką. Po krótkiej zaledwie pięciodniowej kadencji prezydenta Narutowicza (został zamordowany 14 grudnia 1922 roku w gmachu warszawskiej Zachęty przez Eligiusza Niewiadomskiego, artystę malarza, politycznego przeciwnika) do Belwederu wprowadził się kolejny prezydent Stanisław Wojciechowski, wybrany przez Zgromadzenie Narodowe już 20 grudnia. Prezydencki urząd piastował on do 15 maja 1926 roku, kiedy to w wyniku przewrotu majowego zrezygnował z pełnionego stanowiska a tym samym wyprowadził się z Belwederu.

Po przewrocie majowym aż do śmierci w 1935 roku w belwederskiej rezydencji mieszkał wraz ze swoją rodziną: żoną Aleksandrą oraz córkami Wandą i Jadwigą, marszałek Józef Piłsudski. Po śmierci marszałka w Belwederze urządzono poświęcone mu muzeum. W roku 1938 sprowadzono z Magdeburga i ustawiono na dziedzińcu dom, w którym wcześniej był internowany Józef Piłsudski. Budynek ten został rozebrany już po wojnie.

5 października 1939 roku wizytę w Belwederze złożył osobiście Adolf Hitler, który na chwilę przed likwidacją muzeum  podziwiał  dawne gabinety marszałka Piłsudskiego. Potem z rezydencji zniknęły muzealne eksponaty i stała się ona lokum dla generalnego gubernatora Hansa Franka. W czasie powstania warszawskiego Niemcy dokonali w budynku licznych odwiertów szykując tym samym obiekt do wysadzenia w powietrze. Na szczęście nie zdążyli tego uczynić.

Po wojnie do Belwederu wprowadził się Bolesław Bierut a później mieszkali tu kolejni przewodniczący Rady Państwa. Rada ta pełniła kolegialną funkcję głowy państwa i była odpowiednikiem urzędu prezydenta w latach PRL-u. Kolejno rezydowali tu: :Aleksander Zawadzki, Edward Ochab, Marian Spychalski, Józef Cyrankiewicz, Henryk Jabłoński i Wojciech Jaruzelski. Ten ostatni , pełniący funkcję przewodniczącego od roku 1985 do 1989, został tu jeszcze przez kolejny rok po zastąpieniu Rady Państwa urzędem prezydenta i wyborem generała Jaruzelskiego na to stanowisko.

W 1990 roku w Belwederze zamieszkał prezydent Lech Wałęsa ze swoją liczną rodziną. Chyba mu było tu ciasnawo bo po czterech latach postanowił się przenieść do większego lokum – pałacu przy Krakowskim Przedmieściu, odtąd zwanego Pałacem Prezydenckim. Ostatnim lokatorem Belwederu był prezydent Bronisław Komorowski, który mieszkał tu z małżonką przez okres swojej prezydenckiej kadencji w latach 2010-2015.

Obecnie Belweder jest wykorzystywany do celów reprezentacyjnych, uroczystości o charakterze wojskowym oraz spotkań dyplomatycznych władz państwa z ważnymi gośćmi z całego świata.

Na zakończenie jeszcze dodam, że istnieje możliwość zwiedzania Belwederu przez zorganizowane grupy po uprzedniej rezerwacji. Dla turystów udostępniane są  wybrane sale, w tym zrekonstruowany gabinet marszałka Piłsudskiego, wystawa jemu poświęcona, sala historii Orderu Virtuti Militari oraz ciekawa kaplica, urządzona tu za czasów prezydentury Lecha Wałęsy. Wnętrze kaplicy zaprojektował Jerzy Kalina a piękne witraże w oknach wykonała pracownia Jerzego Owsiaka.

 

Tak więc może warto poczynić  starania i spróbować przekroczyć belwederskie progi do czego  Szanownych Czytelników zachęcam.