Jak to z teatrem w Warszawie było – akt I

Rok 2015 został ustanowiony Rokiem Polskiego Teatru  a ma to związek z 250. rocznicą powstania Teatru Narodowego w Warszawie. Pragnę nadmienić, że nie był to teatr Wojciecha Bogusławskiego, bo ten powstał nieco później. O który więc teatr chodzi? Poznajmy teatralną przeszłością Warszawy.

Zanim opowiemy sobie o Teatrze Narodowym cofnijmy się w czasy wcześniejsze. Za pierwsze przedstawienie teatralne, które miało miejsce w Warszawie uważa się premierę „Odprawy posłów greckich” Jana Kochanowskiego w roku 1578. Przedstawienie odbyło się w dawnym jazdowskim dworze królowej Bony a jego gospodynią była rezydująca tam wówczas Anna Jagiellonka (córka Bony). Spektakl zorganizowany był z okazji ślubu kanclerza Jana Zamoyskiego (przyjaciela Jana Kochanowskiego) z Katarzyną Radziwiłłówną.

Wszelkie prace związane z przygotowaniem sztuki Zamoyski powierzył królewskiemu lekarzowi Wojciechowi Oczko. Tak więc nadwornego medyka króla Stefana Batorego możemy uważać nie tylko za prekursora balneologii, co jest mu przypisywane, ale również za pierwszego w dziejach Warszawy reżysera teatralnego. Aktorami byli dworzanie a na widowni zasiadł król Stefan Batory z małżonką królową Anną Jagiellonką oraz senatorowie i posłowie przybyli do Warszawy na obrady sejmu.

Kolejne teatralne spektakle warszawskie, o których donoszą źródła historyczne, wystawiane były w komnatach nowo wybudowanego Zamku Królewskiego. Zygmunt III Waza, poza licznymi zainteresowaniami, okazał się być również miłośnikiem teatru. W niewykończonych jeszcze komnatach zamkowych już w 1611r występ dali komedianci angielscy. Spektakle te najwyraźniej spodobały się królowi bo artystów z Anglii zapraszał na Zamek jeszcze wielokrotnie.

Zamiłowanie do sztuk teatralnych po ojcu odziedziczył syn. Władysław IV w latach 30tych siedemnastego wieku w południowym skrzydle Zamku (tym od strony Trasy WZ) urządził teatr. Na zamkowej scenie wystawiano pierwsze w Warszawie opery. Obok nich pojawiały się też spektakle baletowe jak również nieco lżejszy, komediowy repertuar.  Występowali artyści zapraszani z Włoch, Francji czy Anglii a poziom artystyczny królewskiego teatru budził powszechny podziw współczesnych.

Z przedstawień teatralnych na Zamku Królewskim nie zrezygnowano również za czasów Jana III Sobieskiego. Warto dodać, że wówczas na scenie było słychać głównie łacinę, język włoski, francuski czy angielski. Jan III wydawał „uczty teatralne” głównie z okazji ważnych wydarzeń rodzinnych ale jego zwycięstwo nad Turkami również zostało upamiętnione na deskach zamkowego teatru.

Następny władca kraju August II Mocny okazał się być również zagorzałym miłośnikiem teatru. Na drezdeńskim dworze skąd przybył do Polski, teatr stanowił  jego ulubioną rozrywkę i tę tradycję król kontynuował  również na Zamku Królewskim w Warszawie. Rozpoczął  on również budowę nowego teatru nazwanego Operalnią ale niestety nie doczekał otwarcia, które miało miejsce dopiero za panowania kolejnego Sasa  – Augusta III w roku 1748.

Operalnia znajdowała się w Ogrodzie Saskim (dziś jest to skrzyżowanie ul. Królewskiej z ul. Marszałkowską). Był to pierwszy warszawski teatr zlokalizowany w wolnostojącym, przeznaczonym wyłącznie na cele teatralne budynku. Budowla była drewniana. Całość na około 500 widzów. Na parterze znalazły się ławy dla szlachty i mieszczan a na czterech kondygnacjach loże dla wyższych sfer. Na pierwszym piętrze na wprost sceny ulokowano lożę królewską. Za czasów Augusta III wystawiano tu głównie opery włoskie.

W 1764r na tron Polski zostaje wybrany Stanisław August Poniatowski –  wielki miłośnik teatru. Rok później, dokładnie 19 listopada 1765r wystawiono w Operalni sztukę komediową „Natręci” autorstwa Józefa Bielawskiego a co najważniejsze wystąpił w niej po raz pierwszy w historii stały zespół polskich aktorów a widownia usłyszała płynącą ze sceny ojczystą mowę. Tę właśnie datę przyjmuje się za początek teatru narodowego w Polsce.

Spektakl „Natręci” cieszył się ogromną popularnością i wystawiany był wielokrotnie. Podobno pewnego razu jedna z aktorek zaniemogła między pierwszym i drugim aktem. Spektakl miał być przerwany, co zostało zapowiedziane licznie zgromadzonej publiczności. Wtedy jeden dworzanin siedzący na widowni zaoferował swoją pomoc. Stwierdził, że zna tekst całej sztuki na pamięć i z przyjemnością wcieli sie w postać bohaterki sztuki. Zagrał wspaniale. Publika była zachwycona. Owacjom końca nie było a po przedstawieniu samozwańczy aktor otrzymał propozycję angażu teatralnego. Podziękował i wybrał inną drogę. Otóż pewna bogata wdowa, oglądająca popis artystyczny dworzanina zakochała się w nim  bezgranicznie od pierwszego wejrzenia. Aktor amator dostał od wdowy znacznie lepszą propozycję niż teatralny angaż i tę właśnie przyjął. A co to była za propozycja możemy się tylko domyślać.

Niestety drewniany budynek Operalni zaczął się rozpadać. Zapobiegając katastrofie budowlanej pierwsza stała siedziba teatru w roku 1772 została rozebrana.  Dziś w miejscu pierwszego warszawskiego Teatru Narodowego mamy kamień pamiątkowy otoczony banerami z plakatami teatralnymi.

Jak potoczyły się dalej teatralne losy w Warszawie WawaManiak doniesie w następnej części.